نویسنده: محمد نوری

منبع: سی و یکمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا

دانلود نسخه ی صوتی نوشته

فیلم قمار زندگی به کارگردانی و نویسندگی عباس کسایی و محصول سال 1351 است. با اینکه قهرمان این فیلم دختری نابیناست، ولی کمتر در فیلم های حوزۀ معلولیت و فیلم های نابینایی معرفی شده است. این فیلم نسبت به بسیاری از فیلم های نابینایی مهم تر و مؤثرتر است و رابطۀ مردم با یک نابینا را در دو سویۀ خوبی ها و بدی ها، به وضوح، به تصویر کشیده، اما شاید به دلیل پررنگ بودن ساز و آواز در آن، در دهه های پس از انقلاب 57 کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این فیلم نکات بسیار آموزنده ای دارد و لازم است نابینایان و خانواده های آنان و علاقه مندان به سرنوشت این جامعه حتماً این فیلم را مشاهده کنند.

قمار زندگی فیلم فارسی است، در ایران ساخته شده و زمانش 108 دقیقه است. محمدکریم ارباب تهیه کنندۀ این فیلم بود و تقی مختار، شهین، دلکش، محمدتقی کهنمویی، هایک و لیلا فروهر، بازیگران مشهور، در آن نقش آفرین بودند.

ضرورت بررسی فیلم های نابینایی

وبگاه منظوم در زمینه های مختلف این فیلم را ارزش گذاری و درمجموع نمرۀ 3 یا 4 از ده را پیشنهاد کرده است، البته هرچند در بررسی هر فیلم؛ جنبه های فنی چون نورپردازی، صدا، فیلم برداری، بازیگری، انسجام فیلم نامه و …  اهمیت دارند و کارشناسان به این موارد هم پرداخته اند، اما ما از زاویۀ معلولیت و اینکه این فیلم تا چه اندازه توانسته واقعیت های زندگی معلولان را منعکس کند و چقدر در رفع مشکلات آنان مؤثر است به آن پرداخته ایم.

معمولاً فیلم هایی با قهرمان نابینا یا ناشنوا یا دارای نوعی معلولیت، کمتر از نگاه مسائل معلولان و فرهنگ معلولیتی مورد بررسی قرار گرفته است. دربارۀ فیلم قمار زندگی، بررسی ها، نقدها و گزارش های متعدد منتشر شده، اما حتی یک مطلب از زاویۀ معلولیت شناسی، فرهنگ شناسی و جامعه شناسی معلولان به این فیلم نپرداخته است. یک دلیل آن فقدان رشته هنر معلولیت و سینمای معلولیت به عنوان یک رشتۀ علمی است.

به هرحال تلاش می کنم این فیلم را از این منظر بررسی کنیم. سابقۀ بازیگران و کارگردان در فیلم های ویژۀ معلولیت نخستین و مهم ترین موضوعی است که به تحقیق نیاز دارد. از عباس کسایی، کارگردان و نویسندۀ قمار زندگی، پیشینه ای در زمینۀ فیلم با موضوع معلولیت سراغ نداریم.

دومین موضوع همکاری نهادهای مرتبط با معلولان در ساخت این فیلم، حداقل با مشاوره دادن و راهنمایی نویسنده یا کارگردان است. همان طور که بدون اجازه و گرفتن راهنمایی و نظر نهایی نهادهای مرتبط با برخی موضوع ها نمی توان اقدام به ساخت فیلم کرد، در زمینۀ معلولیت و معلولان هم مداخله و حضور کارشناسان و نهادهای ویژۀ معلولان در تولید این گونه فیلم ها باید قانون یا حداقل عرف شود.

موضوع سوم استقبال مراکز معلولان کشور و منطقۀ فارسی زبان از این فیلم است؛ هرچند اطلاعات خاصی در این زمینه منتشر نشده است، ولی با پرس و جو معلوم شد بسیاری از مسئولان مؤسسه های معلولان این فیلم را نمی شناسند؛ درصورتی که اگر بین تولیدکننده و دستگاه های مرتبط با معلولان، ارتباط و پیوند وجود  داشت هم فروش فیلم بیشتر می شد هم در رشد آگاهی ها تأثیر داشت.

این گونه فیلم ها به توجیه عمومی نیاز دارند؛ اگر مردم بدانند محتوای این فیلم چیست و چه سودمندی هایی برای آنان دارد، قطعاً بیشتر استقبال می کنند، ولی با مطالعۀ همۀ بررسی ها متوجه شدم با این نگاه، حتی یک نقد هم وجود ندارد.

متأسفانه مؤسسه های معلولان برای موضوع های کمتر مؤثر و غیرسازنده وقت می گذارند و هزینه می کنند، ولی جلسه های نقد و بررسی فیلم ندارند. ضروری است هر هفته در مدارس و دیگر مراکز یک فیلم نمایش داده شود و در ادامه یک بحث آزاد هم گذاشته شود و با هم اندیشی و مباحثات سطح شعور و شناخت را رشد دهند.

پس از این مقدمات به محتوای فیلم قمار زندگی می پردازیم.

محتوا و نکته سنجی

خوانندۀ مشهوری دو دختر دارد، دختر کوچک تر که زیر ده سال دارد به هنگام فرار از دست تبهکاران، بر اثر سقوط نابینا می شود. تبهکاران برای تصاحب اموال این خانواده هنرمند تلاش می کنند و فشار بر این خانواده باعث فقر و گدا شدن این دختر نابینا و فروپاشی خانواده می شوند و برخی از مردم به جای کمک، گدایی را پیش پای آنان قرار می دهند. درنهایت با تلاش های مادر و اقدام هنرمندانه و پیگیرهای نهادهای قانونی، تبهکاران دستگیر و دختر بینایی اش بازمی گردد و خانواده به وضع سابق بازمی گردند.

با مطالعۀ فیلم از منظر معلولیت می توان به این نکات دست یافت:

1. هر زندگی دو سرنوشت می تواند داشته باشد: بُرد و خوشبختی، باخت و بدبختی. این گونه نیست که از ابتدا معلوم و مقدر باشد انسان چه سرنوشتی دارد. زندگی شاد و مطلوب با اقدام تبهکاران به عذاب و نگون بختی تبدیل می شود و برعکس با تلاش و استفاده از هنر، می توان بدترین زندگی ها را دگرگون ساخت؛ به همین دلیل فیلم «قمار زندگی» نامیده شده است.
2. حتی افرادی که زندگی خوش و بدون کمبود دارند هم ممکن است معلولیت به سراغشان بیاید و نابینا شوند. لیلی دختربچه ای است که در خانه ای بزرگ با همۀ امکانات زندگی می کند، ولی نابینا می شود.
3. وقتی مادر لیلی، یعنی خانم دلکش به مسافرت می رود، تبهکاران به خانۀ آنها وارد و باعث نابینایی لیلی می شوند. این رخداد نماد وقوع معلولیت بر اثر فقدان خانواده و غفلت عناصر خودی پدید می آید.
4. وقتی لیلی متوجه نابینایی اش می شود، روحیۀ بالا و امیدواری عجیبی دارد؛ به طوری که خواهر بزرگ ترش را به آرامش و بردباری دعوت می کند و همین ویژگی درنهایت زمینه ساز برگشتن بینایی او می شود.
5. لیلی در مسیر رفتن به بیمارستان برای عمل جراحی چشم، به حافظیه می رود، ولی عوامل تبهکار خواهرش، مریم، را می ربایند. لیلی متوجه ربوده شدن مریم نمی شود و برای پیدا کردن مریم به خیابان می آید. وسط خیابان نزدیک است که اتومبیلی با او تصادف کند، اما راننده ترمز می کند و با عباراتی مانند «مگه کوری؟!» او را تحقیر و به او بدترین توهین ها را می کند. در این هنگام مردی پیدا می شود و به رغم اینکه لیلی را «عاجز» خطاب می کند، می کوشد به او کمک کند و خواهرش را پیدا کند. وقتی آنها خواهر لیلی را پیدا نمی کنند، او لیلی را به خانه اش می برد، اما زنش بدترین رفتارها را با لیلی دارد؛ او را کتک می زند و به او حرف های ناروایی می زند، مثل نون مفتی ندارم به او بدهم و باید برود و پول درآورد. او درنهایت لیلی را به گدایی کردن وادار می کند. این سکانس آموزنده رفتارهای زشتی را که برخی با نابینایان دارند، به تصویر می کشد.
6. افراد یا باندهای تبهکار برای رسیدن به پول به هیچ فردی، حتی یک بچۀ نابینا هم رحم نمی کنند.
7. درنهایت تبهکاران به اهدافشان نمی رسند و دستگیر می شوند. لیلی هم با آواز مادرش بینایی اش را به دست می آورد که بیانگر اهمیت اقدام هنری در پیشرفت معلولان است.

این فیلم از الگویی دوگانه پیروی می کند و می خواهد رفتارهای زشت مردم را با رفتارهای مطلوب عدۀ دیگری مقایسه کند و قُبح رفتارهای زشت را نشان دهد. درمجموع، قمار زندگی، فیلم آموزنده ای برای نشان دادن نابینایی و نابینایان است.

مآخذ

قمار زندگی، وبگاه ویکی پدیا

فیلم قمار زندگی، وبگاه منظوم