نویسنده: زهرا همت

منبع: سی و پنجمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا

دانلود نسخه ی صوتی نوشته

در مورد اهمیت خط بریل در زندگی افراد با آسیب بینایی، مطالعات زیادی انجام شده و مقالات بسیاری نوشته شده است و بیشتر متخصصان حوزه آموزش و توان بخشی افراد با آسیب بینایی بر این باورند که خط بریل دریچه ای برای ورود به دنیای اطلاعات را مقابل افراد با آسیب بینایی می گشاید و توانایی خواندن و نوشتن و دریافت و ارائه اطلاعات مانند هر فرد دیگری را به ایشان می بخشد. اما شروع آموزش خط بریل به کودکان، همواره با چالش هایی مواجه بوده است که متاسفانه در سال های اخیر با ورود افراد غیر متخصص به حوزه آموزش و توان بخشی نابینایان، پر رنگ تر شده است. در سال های اخیر برخلاف رشد دانش و فناوری، آموزش افراد با آسیب بینایی که یک فرایند کاملا تخصصی است از صورت تخصصی بودن خود فاصله می گیرد و افرادی با دانش اندک در این رشته به خود اجازه اظهار نظر و حتی تصمیم سازی می دهند. در گذشته ای نه چندان دور، آموزگاران و دبیران دانش آموزان نابینا از میان دانشجویانی که در رشته آموزش نابینایان تحصیل کرده بودند انتخاب می شدند و آشنایی جامعی با نیاز ها، توانایی ها و شیوه های آموزش نابینایان داشتند اما در حال حاضر چنین رشته ای نداریم و دانشجویان در دانشگاه فرهنگیان در رشته آموزش کودکان استثنایی تحصیل می کنند و جند واحد در زمینه آموزش نابینایان می گذرانند و آشنایی مختصری با این حوزه پیدا می کنند. دسته دیگری از آموزگاران دانش آموزان با آسیب بینایی نیز از میان خود افراد نابینا انتخاب می شوند که ممکن است تحصیلات مرتباط با آموزش نابینایان نداشته باشند و تنها به این دلیل که خود دارای آسیب بینایی هستند برای فعالیت آموزشی صالح در نظر گرفته می شوند. با احترام به معلمان گرانقدر دانش آموزان نابینا که اغلب با مهارت های مورد نیاز نابینایان مانند خط بریل، جهت یابی و حرکت و مهارت های روزمره مورد نیاز افراد با آسیب بینایی آشنا هستند؛ متاسفانه در این گروه با تعدادی مواجهیم که با وجود نابینا بودن، با مهارت هایی مانند خط بریل آشنایی ندارند و نحوه آموزش و نظارت ایشان بر فرایند یادگیری دانش آموزان، سؤال بزرگی است که در ذهن ما نقش بسته و تاکنون پاسخی برای آن نیافته ایم. تمامی این موارد در کنار عوامل بسیار دیگری، موجب کاهش کیفیت آموزش دانش آموزان با آسیب بینایی شده است که در این یادداشت قصد داریم به یکی از مظاهر این کاهش کیفیت یعنی غفلت از آموزش خط بریل به دانش آموزان با آسیب بینایی بپردازیم که آن ها را از توانایی و لذت خواندن و نوشتن محروم می سازد.

انتخاب خط مناسب برای آموزش خواندن و نوشتن به دانش آموزان با آسیب بینایی، کاری تخصصی است که آموزگار کلاس برای تصمیم گیری در این زمینه، گاهی نیازمند تشکیل کارگروه تخصصی و مشورت با متخصصان آموزش افراد با آسیب بینایی است اما با توجه به نبود خدمات روان شناسی و مشاوره تخصصی برای افراد با آسیب بینایی و والدین ایشان، گاهی با والدینی مواجه می شویم که ادراک صحیحی از آسیب بینایی فرزندشان ندارند و نمی توانند این موضوع را بپذیرند و با آن کنار بیایند و صرفا به این علت که فرزند توانایی تشخیص چندتا از رنگ ها را دارد یا می تواند هنگام راه رفتن، اندکی از باقی مانده بینایی استفاده کند؛ در مقابل آموزش خط بریل مقاومت می کنند و متاسفانه در چند سال حضور در مدرسه ویژه افراد با آسیب بینایی شاهد حضور والدینی بوده ایم که با مقاومت در مقابل بریل و به امید موفقت مدرسه با آموزش خط تحریری با استفاده از ماژیک، گاه کودک را هر سال در یکی از مدارس ثبت نام کرده اند و خواسته یا ناخواسته، موجبات آسیب و ناکامی کودک را فراهم ساخته اند.

با وجود این که همیشه موافق و طرفدار  فعالیت مراکز توان بخشی دولتی و خصوصی هستیم؛ در مواردی شاهد حضور و فعالیت افراد غیر متخصص در کسوت هایی مانند کاردرمانگر در برخی مراکز هستیم. کاردرمانی رشته ای دانشگاهی و تخصصی است ولی برخی افراد صرفا به دلیل داشتن تجربه چند سال آموزش کودکان با نیازهای ویژه، بدون تحصیل در این رشته، تحت عنوان کاردرمانگر با این کودکان کار می کنند و گاهی صرفا برای همدلی با مادران و پدران یا شاید با انگیزه جذب والدین برای مشارکت فرزندانشان در کلاس های این مراکز، با دادن امید های واهی و بی اساس، خواسته یا ناخواسته با زندگی و آینده این کودکان بازی می کنند. متاسفانه در تجربه آموزش کودکان با آسیب بینایی با چند دانش آموز مواجه بوده ام که یک یا دو روز در هفته را در جلساتی تحت عنوان کاردرمانی حضور داشته اند و در تمام این جلسات تنها یک ماژیک به مراجع داده شده و از او خواسته شده که دو نقطه را به هم وصل کند اما زمانی که حتی همان تکلیف در موقعیت دیگری از همان دانش آموز خواسته می شود؛ می بینیم که موفق به انجام این کار نمی شود. البته بیان این تمرین و فعالیت جلسه کاردرمانی تنها ذکر مثالی در جهت روشن تر شدن وخامت اوضاع برای مخاطبان گرامی است و انتخاب نام برای چندین جلسه پیاپی که در آن ها تنها ماژیکی برای وصل کردن دو نقطه به دست مراجع داده می شود و دست او در مسیر بین دو نقطه گرفته می شود و مراجع حتی قادر به بیان رنگ ماژیک یا شمارش تعداد خطوطی که تاکنون ترسیم شده نیست؛ را به شما مخاطبان گرامی می سپاریم.

گاه با دانش آموزانی مواجه می شویم که خط تحریری را تنها با ماژیک آموخته اند و حروف و کلمات خیلی درشت را می خوانند. والدینی را دیده ایم که با صرف هزینه های سنگین چاپ رنگی، کتاب های درشت خط را در کاغذ های A3 برای فرزندشان درشت خط تر کرده اند به گونه ای که کتاب از میز بزرگ تر شده و کنترل آن برای کودک ناممکن است و برای خواندن آن مجبور است بایستد و روی میز خم شود و با نزدیک کردن چشم به کتاب بتواند آن را بخواند.

می دانیم که هدف از آموزش خواندن و نوشتن، دریافت و ارائه اطلاعات است و خواندن و نوشتن به فعالیت های آموزشی در مدرسه محدود نمی شود و فرد باید بتواند از این مهارت ها در موقعیت های متنوعی استفاده کند. در صورتی که فردی باقی مانده بینایی کافی برای خواندن متون را نداشته باشد؛ آموزش خط تحریری به صورت درشت خط با ابزارهایی مانند ماژیک تنها موجب ناکامی او می شود. برخلاف تصور برخی افراد، خط بریل موجب خجالت، سر افکندگی یا جدا افتادگی نیست؛ بلکه امکان ارتباط فرد با آسیب بینایی را به دنیای اطلاعات فراهم می کند.  استفاده از باقی مانده بینایی، تنها به خواندن و نوشتن محدود نمی شود و برخلاف تصور برخی افراد، یادگیری خط بریل، به منزله عدم توجه و ممانعت از استفاده باقی مانده بینایی نیست.

باز هم از زاویه ای دیگر به شرایط نابسامان آموزش و پرورش استثنایی می رسیم. جایی که به دلیل نداشتن شیوه نامه های مشخص، مراکز توان بخشی و افراد غیر متخصص، با دادن اطلاعات نادرست به والدین کودکان با آسیب بینایی گاه با آینده این کودکان بازی می کنند و این سازمان فخیمه به جای ارائه مشاوره های مورد نیاز والدین و کودکان و تصمیم سازی های قاطع در سکوت به سر می برد.